ΤΙΤΛΟΣ

Η ανασύσταση του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως στο πλαίσιο της οθωμανικής αυτοκρατορίας και η επαναλειτουργία του σε σύντομο διάστημα, λίγους μήνες μόνο μετά την Άλωση, επέτρεψε στους ορθόδοξους χριστιανούς που συνέχισαν τη ζωή τους στις συνθήκες που διαμορφώθηκαν από τον νέο, αλλόθρησκο, κυρίαρχο της Ανατολής να έχουν και πάλι μιαν ανώτατη εκκλησιαστική αρχή και ταυτόχρονα μια θεσμική οργάνωση της κοινωνίας τους. Τα έγγραφα ωστόσο τεκμήρια της δραστηριότητας του θεσμού αυτού, χρήσιμα για τη μελέτη τόσο της ιστορίας όσο και της κοινωνίας των Ρωμιών χριστανών, δεν σώζονται στη φυσική τους θέση, στα Αρχεία του Πατριαρχείου.

Σαράντα ένα ωστόσο επίσημα κείμενα από την πρώτη μεταβυζαντινή περίοδο, εκείνη που οριοθετείται από την ανασύσταση και επαναλειτουργία του Πατριαρχείου το 1454 ως τα τέλη του 15ου αιώνα, εντοπίζονται σε Αρχεία και Βιβλιοθήκες της Ελλάδας και του εξωτερικού.

Από τα κείμενα αυτά τα είκοσι δύο, δηλαδή ένα ποσοστό 53,5% παραδίδονται σε πρωτότυπη μορφή· από αντίγραφα σώζονται δεκαπέντε, ποσοστό 36,5%· ενώ το υπόλοιπο 10% το καλύπτουν τέσσερα κείμενα που παραδίδονται από τα παρασχέδιά τους.

Το φάσμα των θεμάτων που αναδύεται από τα σωζόμενα επίσημα κείμενα είναι ενδεικτικό των ζητημάτων που απασχόλησαν το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην πρώτη και αποφαστική πεντηκονταετία μετά την Αλωση. Υπάρχουν κείμενα που αναφέρονται και αφορούν την εσωτερική ζωή της Εκκλησίας (για παράδειγμα συνοδικές πράξεις σχετικές με την εκλογή νέων αρχιερέων, καθαιρέσεις και αποφάσεις για καταδίκη της σιμωνίας), κείμενα εγκυκλίων με τις οποίες η εκκλησιαστική αρχή απευθύνεται στους ορθόδοξους χριστιανούς που ζούσαν στην οθωμανική αυτοκρατορία προκειμένου να τους νουθετήσει (για παράδειγμα η εγκύκλιος του 1477 του Μαξίμου Γ΄)· κείμενα που αφορούν άμεσα ή αποκαλύπτουν έμμεσα σχέσεις της Εκκλησίας με την οθωμανική αρχή (για παράδειγμα η αποδοχή καταβολής ετήσιου φόρου στην Πύλη το 1474)· κείμενα που αφορούν τις σχέσεις Ορθόδοξης και Καθολικής Εκκλησίας (όπως ο περίφημος συνοδικός τόμος της Πανορθόδοξης Συνόδου του 1483/1484 με τον οποίο αποφασίστηκε η ανατροπή όσων είχαν αποφασιστεί στη Σύνοδο της Φερράρας-Φλωρεντίας το 1439 περί ενώσεως των Εκκλησιών)· ή τέλος οι σχέσεις του Πατριαρχείου με ξένους ηγέτες (όπως με τον Σέρβο ορθόδοξο δεσπότη Γεώργιο Μπράνκοβιτς και τον δόγη της Βενετίας Ιωάννη Μοντσενίγο).

Από τα σαράντα ένα σωζόμενα επίσημα κείμενα κάποια παρέμεναν ανέκδοτα και εκδίδονται εδώ για πρώτη φορά· άλλα είχαν δημοσιευτεί και εδώ επανεκδίδονται ύστερα από αυτοψία του πρωτοτύπου ή των χειρογράφων που τα παραδίδουν. Φροντίσαμε οι νέες εκδόσεις ή οι επανεκδόσεις να διέπονται από ενιαίους εκδοτικούς κανόνες και μορφή και να παρατίθενται οι αναγκαίες βιβλιογραφικές πληροφορίες, ενώ στο κριτικό υπόμνημα να σημειώνονται οι αναγνώσεις των προηγούμενων εκδοτών.

Με την έκδοση αυτή η ιστορική έρευνα αποκτά ένα πολύτιμο εργαλείο, έναν τόμο στον οποίο θα βρει ο μελετητής συγκεντρωμένα, σε εύχρηστη και έγκυρη έκδοση, τα σαράντα ένα επίσημα κείμενα που σώζονται από τη δραστηριότητα του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως κατά την περίοδο 1454-1498.

Ένα αναλυτικό ευρετήριο των ονομάτων, τόπων και των ποικίλων θεμάτων που αναδύονται από τα κείμενα, καθώς και πίνακας με τα αρχεία και τις βιβλιοθήκες όπου εντοπίζονται σήμερα τα πρωτότυπα ή τα αντίγραφά τους ολοκληρώνουν το δημοσίευμα αυτό.